Mỗi người trong chúng ta có nét chữ không giống nhau. Qua nét chữ, có thể đoán được tính cách của mỗi con người. Nên khi thể hiện chữ viết cũng cần sự tập trung để mỗi câu chữ là một lời tâm sự, sự trải lòng mình. Người viết chữ đẹp bao giờ cũng được chú ý hơn cả vì đó là sự trật tự, ngăn nắp. Từ chỗ trật tự đó người viết chữ đẹp siêng năng rèn luyện, trau dồi để nâng vẻ đẹp vốn có của ngôn ngữ tiếng Việt lên một tầm cao mới thông qua cách thể hiện chữ viết. Lúc này đây, thông điệp của câu chữ không chỉ mang một chức năng thông thường là truyền tải thông tin hữu hiệu, mà còn toát lên vẻ đẹp có thần.
Người ta gọi đó là nghệ thuật thư pháp. Đây là cách gọi phụ thuộc vào mỗi người. Nhưng với những ai am hiểu về loại hình nghệ thuật này thì gọi một cách gần gũi, dân dã nhất đó là nghệ thuật viết chữ đẹp. Vậy nghệ thuật thư pháp nói chung và nghệ thuật thư pháp tiếng Việt nói riêng là gì và ra đời từ bao giờ, chắc chắn điều này vẫn có nhiều người còn chưa rõ. Trong phạm vi hiểu biết của mình, người viết bài này không đi sâu vào nguồn gốc của thư pháp chữ Hán, mà chỉ đề cập nghệ thuật viết chữ đẹp ở chữ quốc ngữ, hay người ta vẫn gọi như trên là nghệ thuật thư pháp tiếng Việt.
Có thể hiểu “thư pháp” là cách viết chữ. Vậy nghệ thuật thư pháp là nghệ thuật viết chữ, hay nói khác đi là nghệ thuật thể hiện chữ viết. Mỗi nét chữ trong thư pháp bao giờ cũng chứa đựng hai vẻ đẹp : vẻ đẹp thẩm mỹ (bên ngoài) và vẻ đẹp tiềm ẩn (bên trong). Vẻ đẹp thẩm mỹ cuốn hút ngay từ phút đầu thưởng ngoạn, đơn giản vì đó là chữ đẹp. Song bên trong nó là sự trải lòng mình ra với thế giới bên ngoài; là sự tài tình trong cách sắp xếp; là nét phóng khoáng của người cầm bút. Sự sáng tạo nghệ thuật đều không chỉ là thẩm mỹ mà còn là bộ phận tạo thành của văn hóa. Cảng thị Hội An xưa là nơi buôn bán quan trọng của xứ Đàng Trong, chính nơi đây ngôn ngữ bản địa đã được La tinh hóa để dễ dàng trong việc truyền đạo.
Và hẳn nhiên Hội An vinh dự là cái nôi của chữ quốc ngữ. Trong những nước có cùng dùng chung chữ La tinh thì chỉ có Việt Nam là nước đầu tiên có nghệ thuật thư pháp. Điều đó cũng đáng tự hào. Song sự phát triển của nó còn phụ thuộc vào yếu tố tinh thần, trí tuệ và sự phát triển của quốc gia đó. Người Việt Nam trí tuệ và sâu sắc, cảnh vật thanh bình, mỗi làng quê là một bức tranh nhiều màu sắc. Chính cảnh vật ấy làm lay động lòng người. Qua bàn tay tài hoa và cái đầu của người nghệ sĩ, từng nét cọ hiện ra đầy mê hoặc.
Ở nước ta, nghệ thuật thư pháp phát triển khá sớm. Nghệ thuật thư pháp tiếng Việt được đánh dấu từ những năm 50-60 của thế kỷ XX. Khởi động cho phong trào này là nhà thư pháp Nam Giang, tức Lương Quang Huyễn sinh năm 1930 tại Quế Sơn. Gần 50 năm làm thơ và chơi thư pháp, tuy lặng lẽ và rất dè dặt, nhưng chính cuộc sống giản dị đã giúp ông thành công trong thú chơi tao nhã này. Những tác phẩm đẹp của ông đều có trong tay của những nhà sưu tập thư pháp. Nhắc đến Nam Giang, không thể không nhắc đến Vũ Hối, ông sinh tại Quảng Nam, tốt nghiệp Mỹ thuật Đông Dương và được giải hội họa quốc tế. Đây cũng là minh chứng ít nhiều đủ để can thiệp tới những ý kiến đã được các báo đăng tải gần đây. Bởi lẽ, với chủ ý của một họa sĩ am hiểu nghệ thuật như Vũ Hối (người sáng lập trường phái “Luân vũ họa” và “Thư họa” – Tòa soạn), thì không thể cho rằng thư pháp tiếng Việt là một hình thức “bôi bẩn” chữ quốc ngữ được.
Cũng như nhiều bộ môn nghệ thuật khác, những người đến với nghệ thuật này phải hội đủ những yếu tố: năng khiếu thẩm mỹ, nguồn cảm hứng và siêng học hỏi. Để có một bức thư pháp đến độ xuất thần thì phải nhiều thời gian và khổ công rèn luyện. Đầu tiên là thế ngồi, cách cầm bút, mực, giấy, và hơn hết là cái tâm trong sáng. Nghệ thuật thư pháp là nghệ thuật có tính thẩm mỹ cao ngay trong ngữ nghĩa câu chữ, nên bố cục trong thể hiện cũng không thể tách rời. Bố cục phải chặt chẽ và cân đối. Bằng cách sắp xếp tài tình về bố cục thì đem lại sự hài hòa trong toàn bức thư pháp.
Ngoài ra sự hiểu biết về ngữ nghĩa cũng rất quan trọng cốt tìm ra sự liên kết nhằm tránh tình trạng ngắt cẩu thả, tùy tiện gây phản cảm. Nếu thành công thì bức thư pháp hoàn chỉnh sẽ gây cho người thưởng lãm cảm giác dễ chịu và gần gũi. Trước đây, những người viết thư pháp tiếng Việt quá lạm dụng sự bay bướm làm rối rắm câu chữ, một số người vận dụng cả nghệ thuật thư họa Trung Hoa vào đây là không đúng. Vì nghệ thuật thư pháp chữ Hán và chữ Việt với nghệ thuật thư họa là hai hình thức hoàn toàn trái ngược nhau.
Tuy nhiên, có thực tế là người thưởng lãm chưa thực sự sẵn sàng khi đối diện với một loại hình nghệ thuật mới phát triển thời gian gần đây, mà chủ yếu chơi theo phong trào. Thị hiếu phát triển một cách vô thức không có sự chọn lọc của một số đối tượng đã gây nên cái nhìn không thiện cảm và làm méo mó đi cái thú chơi tao nhã này.
Cuộc sống hằng ngày có bao trò tiêu khiển; có thú vui tao nhã như chơi non bộ, cây cảnh, chim cảnh, thư pháp… Chính những thú vui đó giúp con người tĩnh lặng đến lạ thường sau một ngày lao động vất vả. Vì thế, thư pháp tiếng Việt ra đời muộn nhưng phát triển và có chỗ đứng trong lòng người thưởng lãm. Ở đó có sự kết hợp giữa nghệ thuật thể hiện bố cục chữ viết và trạng thái con người thanh tịnh không xao động. Do đó, thư pháp vừa là thú tiêu khiển lại vừa mang yếu tố giáo dục trong đời sống xã hội.
TRẦN ĐỨC (Báo Quảng Nam)
